De zwarte schapen: die heb je ook in de bajes. Er zijn er bij die geboren worden met een 2-0 achterstand. Een aan heroïne verslaafde vrouw die bezwangerd wordt door een zwaar alcoholische man. En zie, daar hebben we de tegenhanger van het wenskind: het probleemkind. Je bent geborgen in ongeborgenheid. Van je familie moet je het hebben zullen we maar zeggen. En dát heb je dan ook. Genetisch zelfs.

Zelfs criminaliteit schijnt in de genen te zijn opgesloten, zoveel is wel onderzocht. Ook strafrecht topadvocaten zien dat zo. Het leren omgaan met je mindere kanten is vanzelfsprekend ook een mogelijkheid, maar daar moet je familie je wél in stimuleren. Een eerste vicieuze cirkel openbaart zich.

Ondertussen zal je je altijd onveilig, onrustig voelen en je krijgt bovendien van huis uit, als extraatje, nog mee dat je enorm verslavingsgevoelig bent. Je bent ooit in een hoek gedreven, en je komt er altijd weer terug. Het is zeer hardnekkig en gaat niet weg. En natuurlijk ben je verantwoordelijk voor je eigen daden, maar het is net zoiets als verslaafd zijn. De ene psyche kan het overwinnen, de andere gaat er jammerlijk aan ten onder. Deze ‘achterstand’, deze verwaarlozing, lijkt op de hersenen te zijn getatoeëerd. Ik heb er een aantal gesproken. Dat waren mensen die prima konden verwoorden wat hun problemen waren, alsook wanneer ze ooit ontstonden. Mensen die zichzelf redelijk tot zeer goed kenden. Wanneer ik ze dan vroeg: “Maar als je jezelf nou zo goed kent, dan voel je de tekenen toch wel aankomen, op het moment dat het weer mis dreigt te gaan?”

Dan zag ik hun moedeloze blik en snapte ik het ook wel. Ik weet dat wilskracht niet een emmer is waaruit je eindeloos kan scheppen. Maar je wilt toch ook niet telkens terug naar de bajes? Sommigen hebben een ‘abonnement’ op de bajes en komen er al een dikke tien jaar of langer, en telkens weer terug. Ik hoop voor ze dat ze ondanks hun genen en ‘avontuurlijke’ DNA ooit rust zullen vinden. De al wat oudere gedetineerden snakken er zelf ook naar.

De mier

Ook in de bajes gebeuren dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. We hebben een nummer gemaakt getiteld ‘De Mier.’ Dit kleine diertje laten we door de blokken trippelen en hij stipt een aantal ‘straffen binnen de straf’ aan. Eenzaamheid bijvoorbeeld, die in stilte wordt beleden. Men heeft er het niet over. Net zoals het onderwerp verdriet wordt gemeden.

Verder is er intimidatie, geweld, angst, en het moeten omgaan met hyena’s, zuigers, jonge ‘Tony Montanas’. ‘Softies’ moeten overleven. Ze moeten daar maar tegen kunnen. Vaak kunnen ze dat niet:

“Pas nou maar op met dat klootzakje daar,
hij komt met z’n groepje, dan ben je mooi klaar.
Zonder z’n vrienden verzet hij geen stap,
maar dán voor je het weet, duikel je van de trap.
En hoe vaak zal hij hier op moeten letten?
Verstrikt raakt hij soms in zijn eigen netten,
gestrikt van bluf en veel te dikke woorden,
tegen types die met tandenborstels kunnen moorden.”

Dit is een couplet dat ‘De Mier’ niet heeft gehaald. Het lied had wel 5 keer zo lang kunnen zijn. De Mier luistert en leest als de ‘drama sutra’, het boek der verloren posities.

Ik heb ook dingen gehoord, die ik niet wil opschrijven. Ik ben zaken te weten te komen, die ik niet wil neertikken. Waarom niet? Omdat ik, wij, niet aan panoramajournalistiek willen doen. We voelen de behoefte niet om sappige stoere verhalen te vertellen.

De Fabeltjeskrant

Tevens kan het ook maar zo zijn, dat men ons wat op de mouw heeft gespeld. Bij sommigen voelden we dat ook wel een beetje aan. We hebben het meegemaakt dat een aangeleverde tekst, voor een lied, 98% plagiaat bleek te zijn. ‘Waarom’ is het woordje dat op een gegeven moment het meest opdook aan het begin van weer een slapeloze nacht. ‘Waarom’, de prelude van vele peins-pijntjes. Hersenbrekerijen bij de vleet.

Ik wil deze column graag eindigen met iets grappigs, dat wél waar is.

Een gevangenisdirecteur had vorig jaar, op een vrolijke lentedag, een melige bui en er borrelde spontaan een grap naar boven. Er werd direct een bericht door de gehele bajes verspreid, met als inhoud dat vanaf begin Mei alle gedetineerden weer in het oude beruchte zwart-wit gestreepte bajeskloffie moesten gaan rondlopen. Dus geen gemakkelijk zittende trainingsbroeken meer, geen oranje t-shirts met reiniger achterop. Nee, iedereen moest weer die befaamde oude boevenpakken aantrekken. De verontwaardiging onder de gedetineerden was immens en het chagrijn regeerde. Niemand had door dat het gewoon een 1 april grap was.